Bir Mayıs Gününden Modern Zamanlara Bakış

Semih Kuru - 01 Mayıs 2017

Emek ve Dayanışma gününe özel bir yazı yazmak için bilgisayarın başına oturduğumda ne yalan söyleyeyim aklımda işçi filmlerinden oluşan bir liste hazırlamak vardı. Sonra bu listede olması kaçınılmaz olan bir film öne çıkmaya başladı. Modern Times - Modern Zamanlar. Ben de şu listeyi başka bir yazıya erteleyip Modern Zamanlar’ı yazmaya karar verdim.

Yazıya başlamadan önce şunu söylemeden geçemeyeceğim. Sinema tarihinde birçok film klasik olmaya layıktır, klasiklerden sayılır vs. Ama çok az sayıda film zamansızdır. İşte Modern Zamanlar bence bu filmlerden biri.

Modern Zamanlar, Charlie Chaplin'in yazdığı, yönettiği ve oynadığı 1936 tarihli bir komedi. Büyük Diktatör, Altına Hücum ve Şehir Işıkları gibi klasiklerle birlikte Chaplin’in en önemli filmlerinden biri olarak gösteriliyor.

Dünyanın ilk sinema otoritelerinden biri olarak nitelendirebileceğimiz Charlie Chaplin kariyerinin ikinci yarısından itibaren filmlerinde özellikle toplumsal konuları ele almasından dolayı sıklıkla komünizm sempatizanı olmakla suçlansa da (Bu bir suçsa tabii) kendisi bu suçlamaları şiddetle reddetmiştir. Bununla birlikte yaptığı işlere baktığımızda bizler onu siyasi yelpazenin soluna rahatlıkla koyabiliriz. Bu dönemde refahla birlikte işin de adil bir şekilde paylaştırılması gerektiği şeklinde verdiği röportajlardan bunu anlayabiliyoruz. Yine aynı tarihlerde The Tramp filmiyle birlikte canlandırdığı Tramp –Serseri-Şarlo karakteri onun için bir dönüm noktası olmuş ve bundan sonraki filmlerinde uzun bir süre bu karakteri kullanmıştır. Modern Zamanlar bu karakterin beyazperdede göründüğü son film olma özelliğini taşır. Bu karakterle Chaplin önceki filmlerde rastladığımız kaba komedi unsurlarını (slapstick) terk etmeye başlamıştır.

Bu filmden itibaren uluslararası bir figür olmaya iyice yaklaşan Chaplin, elde ettiği şöhretini Modern Zamanlar filmiyle birlikte fikirlerini dünyaya aktarmak için kullanmaya başlamıştır. Modern Zamanlardan sonra çektiği 1940 tarihli Büyük Diktatör’de faşizm eleştirisi yaparken, 1947’de tamamlanan Mösyö Verdoux’de ise kapitalizmin karanlık tarafını hicvetmiştir.

Chaplin'in Modern Zamanlar’ı temelde artık toplumun ayrılmaz birer parçası olan makineleşme ve buna bağlı olarak Fordist üretim sistemi eleştirisidir. Görsel açıdan oldukça fazla metaforla dolu olan film insanların monitörlerden izlendiği ve bu özelliği ile Orwell’in 1984’ünü andıran bir fabrikada geçmektedir. İnsanlar makinelerin hızında çalışmak zorundadırlar ve bu zaman zaman komik olaylara da sebebiyet vermektedir. Filmde şunu çok net anlayabiliyorsunuz: İnsanın yaratıcılığını öldüren, üretime yabancılaşmasına sebep olan bu üretim metodu işçileri makinede bulunan çarklardan bile daha aza indirmektedir.

Modern Zamanlar’da teknolojiye yönelik eleştiriyi filmin yapımında da görürüz. Sesli film teknolojisi 1927 tarihli "The Jazz Singer" ile sinemaya gelmişse de, bu filmden neredeyse on yıl sonra çekilen Modern Zamanlar'da Chaplin, Tramp karakterinin evrensel çekiciliğini ve iletişim kurma kabiliyetini tehlikeye atacağı endişesiyle bazı ses ve müzik efektleri dışında filmin neredeyse tamamen sessiz kalmasını tercih etmiştir.

Film büyük buhran denen ve 1929’da başlayarak 30’lu yıllarda devam eden Ekonomik bunalımın Amerikan kültürü ve toplum yapısı içinde bir keşif yolculuğuna çıkmaktadır. Filmin ikinci ana karakteri Paulette Godard’ın canlandırdığı A Gamin adında enerjik, yoksul ve genç bir yetimdir.  Film, tekrar işsiz kalan iki ana karakterden Tramp’ın A Gamin’e herşeyin düzeleceğini söylemesiyle kapanır. Bu cümle sadece filmin genel mesajını değil aynı zamanda Tramp karakterinin kurtuluşun ve mutluluğun, umut ve insan yaratıcılığı ile bireyin özgürlüğü içinde bulunması gerektiği yönündeki kendi düşüncelerini de özetlemektedir.

Oldukça eğlenceli ve izlemesi keyifli olan Modern Zamanlar izleyicinin düşüncelerini provoke etmekten geri kalmıyor.

Filmi çekildiği dönemde komünizm propagandası yaptığı gerekçesiyle maddi getirisi fazla olmamış. Hatta zarar etmiş. Almanya ve İtalya’da gösterimi yasaklanmış.

Yazımın sonunda 12 yıldır aralıksız süren İşçi Filmleri Festivali’nin aşağıdaki linkten programına da bir göz atmanızı öneririm. İzmir, İstanbul, Ankara ve Diyarbakır’da 1-7 Mayıs tarihleri arasında eş zamanlı olarak gerçekleştirilecek festival programı her yıl olduğu gibi bu yıl da oldukça dolu.

http://www.iff.org.tr/